9. ตณฺหุปฺปาทสุตฺตวณฺณนา

[9] นวเม อุปฺปชฺชติ เอเตสูติ อุปฺปาทาฯ กา อุปฺปชฺชติ? ตณฺหาฯ ตณฺหาย อุปฺปาทา ตณฺหุปฺปาทา, ตณฺหาวตฺถูนิ ตณฺหาการณานีติ อตฺโถฯ จีวรเหตูติ ‘‘กตฺถ มนาปํ จีวรํ ลภิสฺสามี’’ติ จีวรการณา อุปฺปชฺชติฯ อิติภวาภวเหตูติ เอตฺถ อิตีติ นิทสฺสนตฺเถ นิปาโตฯ ยถา จีวราทิเหตุ, เอวํ ภวาภวเหตุปีติ อตฺโถฯ ภวาภโวติ เจตฺถ ปณีตตรานิ สปฺปินวนีตาทีนิ อธิปฺเปตานิฯ สมฺปตฺติภเวสุ ปณีตตรปณีตตมภโวติปิ วทนฺติเยวฯ

ตณฺหาทุติโยติ อยญฺหิ สตฺโต อนมตคฺเค สํสารวฏฺเฏ สํสรนฺโต น เอกโกว สํสรติ, ตณฺหํ ปน ทุติยิกํ ลภนฺโตว สํสรติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตณฺหาทุติโย’’ติฯ อิตฺถภาวญฺญถาภาวนฺติ เอตฺถ อิตฺถภาโว นาม อยํ อตฺตภาโว, อญฺญถาภาโว นาม อนาคตตฺตภาโวฯ เอวรูโป วา อญฺโญปิ อตฺตภาโว อิตฺถภาโว นาม, น เอวรูโป อญฺญถาภาโว นามฯ ตํ อิตฺถภาวญฺญถาภาวํฯ สํสารนฺติ ขนฺธธาตุอายตนานํ ปฏิปาฏิํฯ นาติวตฺตตีติ นาติกฺกมติฯ เอวมาทีนวํ ญตฺวาติ เอวํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ ขนฺเธสุ อาทีนวํ ชานิตฺวาฯ ตณฺหํ ทุกฺขสฺส สมฺภวนฺติ ตณฺหํ จ ‘‘อยํ วฏฺฏทุกฺขสมฺภูโต สภาโว การณ’’นฺติ เอวํ ชานิตฺวาฯ เอตฺตาวตา อิมสฺส ภิกฺขุโน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตภาโว ทสฺสิโตฯ อิทานิ ตํ ขีณาสวํ โถเมนฺโต วีตตณฺโหติอาทิมาหฯ ตตฺถ อนาทาโนติ นิคฺคหโณฯ สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ สติสมฺปชญฺเญ เวปุลฺลปฺปตฺโต ขีณาสโว ภิกฺขุ สโต สมฺปชาโน จเรยฺย วิหเรยฺยาติ อตฺโถฯ อิติ สุตฺตนฺเต วฏฺฏํ กเถตฺวา คาถาสุ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตนฺติฯ

10. โยคสุตฺตวณฺณนา

[10] ทสเม วฏฺฏสฺมิํ โยเชนฺตีติ โยคาฯ กามโยโคติอาทีสุ ปญฺจกามคุณิโก ราโค กามโยโคฯ รูปารูปภเวสุ ฉนฺทราโค ภวโยโค, ตถา ฌานนิกนฺติฯ สสฺสตทิฏฺฐิสหคโต จ ราโค ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโย จ ทิฏฺฐิโยโคฯ จตูสุ สจฺเจสุ อญฺญาณํ อวิชฺชาโยโคฯ กาเมสุ วา โยเชตีติ กามโยโคฯ ภเวสุ โยเชตีติ ภวโยโคฯ ทิฏฺฐีสุ โยเชตีติ ทิฏฺฐิโยโคฯ อวิชฺชาย โยเชตีติ อวิชฺชาโยโคติ เหฏฺฐา วุตฺตธมฺมานํเยเวตํ อธิวจนํฯ

อิทานิ เต วิตฺถาเรตฺวา ทสฺเสนฺโต กตโม จ, ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺถ สมุทยนฺติ อุปฺปตฺติํฯ อตฺถงฺคมนฺติ เภทํฯ อสฺสาทนฺติ มธุรภาวํฯ อาทีนวนฺติ อมธุรภาวํ โทสํฯ นิสฺสรณนฺติ นิสฺสฏภาวํฯ กาเมสูติ วตฺถุกาเมสุฯ กามราโคติ กาเม อารพฺภ อุปฺปนฺนราโคฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ อนุเสตีติ นิพฺพตฺตติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, กามโยโคติ, ภิกฺขเว, อิทํ กาเมสุ โยชนการณํ พนฺธนการณํ วุจฺจตีติ เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

ผสฺสายตนานนฺติ จกฺขาทีนํ จกฺขุสมฺผสฺสาทิการณานํฯ อวิชฺชา อญฺญาณนฺติ ญาณปฏิปกฺขภาเวน อญฺญาณสงฺขาตา อวิชฺชาฯ อิติ กามโยโคติ เอตฺถ อิติ สทฺโท จตูหิปิ โยเคหิ สทฺธิํ โยเชตพฺโพ ‘‘เอวํ กามโยโค, เอวํ ภวโยโค’’ติฯ สํยุตฺโตติ ปริวาริโตฯ ปาปเกหีติ ลามเกหิฯ อกุสเลหีติ อโกสลฺลสมฺภูเตหิฯ สํกิเลสิเกหีติ สํกิเลสนเกหิ, ปสนฺนสฺส จิตฺตสฺส ปสนฺนภาวทูสเกหีติ อตฺโถฯ โปโนพฺภวิเกหีติ ปุนพฺภวนิพฺพตฺตเกหิฯ สทเรหีติ สทรเถหิฯ ทุกฺขวิปาเกหีติ วิปากกาเล ทุกฺขุปฺปาทเกหิฯ อายติํ ชาติชรามรณิเกหีติ อนาคเต ปุนปฺปุนํ ชาติชรามรณนิพฺพตฺตเกหิฯ ตสฺมา อโยคกฺเขมีติ วุจฺจตีติ ยสฺมา อปฺปหีนโยโค ปุคฺคโล เอเตหิ ธมฺเมหิ สมฺปยุตฺโต โหติ, ตสฺมา จตูหิ โยเคหิ เขมํ นิพฺพานํ อนธิคตตฺตา น โยคกฺเขมีติ วุจฺจติฯ

วิสํโยโคติ วิสํโยชนการณานิฯ กามโยควิสํโยโคติ กามโยคโต วิสํโยชนการณํฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ ตตฺถ อสุภชฺฌานํ กามโยควิสํโยโค, ตํ ปาทกํ กตฺวา อธิคโต อนาคามิมคฺโค เอกนฺเตเนว กามโยควิสํโยโค นามฯ